Türev ürünler nedir, özellikleri nelerdir? Türev ürünlerin kullanım amaçları nelerdir?

Burcu Tufan

25.11.2022 23:04

Listeye Ekle

Vadeli işlemler, opsiyon işlemleri, para swap işlemleri gibi pek çok yaygın olarak kullanılan türev ürünler mevcuttur. Bu işlemlerde temel olarak piyasa hareketlerine karşı koruma sağlama hedefi bulunur. Avantajları gibi riskleri de mevcut olan türev ürünlerin riskleri de olduğu için türev ürünlerin ve işlemlerin işleyişi iyi bilinmelidir. Peki, türev ürünleri ve özellikleri nedir, neden kullanılırlar?

Sıkça araştırılan türev ürünler, farklı türleri ile ön plana çıkar. Opsiyon işlemlerinden para swap işlemlerine varan türev ürünlerinden söz edilebilir. Genelde piyasa hareketlerine karşı riskten korunma amacı ile tercih edilen türev ürünlerin riskleri de mevcuttur. Dolayısıyla türev işlemlerin işleyişinin detaylı olarak bilinmesi gerekir. Kullanım amacına yönelik farklı türleri bulunan türev ürünlerinin her birinin özelliği de farklıdır.

Türev ürünler nedir?

Değeri bir dayanak varlığın değeri üzerindeki değişimlere göre farklılaşmakta olan ürünlere türev ürünler denir. Bu bağlamda türev ürünlerin değerini etkileyen dayanak varlık ise emtia, endeks, faiz oranı veya döviz birimi olabilir. Finansal türev ürünler hisse senetleri, tahviller, yabancı para, faiz ve bazı temel varlıklara bağlı olan ürünlerdir. Kullanımının yaygın olduğu bilinen türev ürünler ise aşağıdaki gibi örneklendirilebilir:

Anapara korumalı yapılandırılmış türevler: Bu türde türev ürünün vadeli mevduat ile beraber kullanılması söz konusudur. Dolayısıyla anapara korunmakta ve klasik mevduat ürününden daha yüksek miktarda getiri elde edilmesi hedeflenir.
Opsiyon işlemleri: Hisse endeksi, emtia ve döviz üzerine yapılan, alıcısına hak, satıcısına iyi yükümlülük sağladığı bilinen vadeli işlemler olarak belirtilebilir.
Vadeli (forward) işlemler: Emtia ile döviz üzerine yapıldığı bilinen, vadeli alım ya da satım işlemleridir.
Para swap (vadeli para takası) işlemleri: Bu işlemlerde vade boyunca ilgili spot kur çerçevesinde yatırım miktarının farklı bir para birimine çevrilmesi söz konusudur. Dolayısıyla vade sonunda forward kur esas alınarak yatırım miktarı yeniden ilk para birimine dönüştürülür.
Faiz swap-IRS (faiz takası): Belirlenen anapara miktarı üzerinden, farklı oran ve yapılardaki faiz ödeme yükümlülüklerinin takasına bağlı olarak yapılan bir anlaşma çeşididir.

Türev ürünlerin özellikleri nelerdir?

En temel kullanım amacı piyasa hareketlerine karşı risk koruması sağlama olan türev ürünlerin farklı özelliklerinden bahsedilebilir. Örneğin forward işlemler, her iki tarafı da bağladığı bilinen bir anlaşmadır. Bu taraflar para değişimi yapmadan miktar, vade ve fiyat üzerinde mutabıktır. Futures ise bir malın önceden belirlenen fiyat ile ileri tarihte alınmasını veya satılmasını sağlar. Swap işlemlerde de varsayımsal parasal değeri aynı olan kıymetlerin nakit akışlarının takas edilebilmesi söz konusudur. Ancak birçok avantajı olan türev ürünlerin risklerine de değinilmesi gerekir.

Türev işlemler söz konusu olduğu zaman getiri ihtimali gibi zarar olasılığının da yüksek olduğu unutulmamalıdır. Bu zarar miktarı işleme göre yüksek miktarda da olabilir. Bu nedenle türev işlemlerde detaylı bilgi sahibi olunup bazı riskler göze alınarak hareket edilmelidir. Türev ürünlerin kullanım amaçları da türüne göre değişebilir. Ancak temel kullanım sebebinin piyasa hareketleri ile ilişkili olduğu söylenebilir. Türev ürünler temelde piyasa hareketlerine karşı risk koruması sağlama yani "hedging" hedefi ile kullanılır.